Blog

Zware tijden voor wie in een zorg- of welzijnsorganisatie werkt of woont. En al zeker in een residentiële setting. 

Kinderen, jongeren en (jong)volwassenen zitten ‘vast’ in de leefgroep waar ze begeleid worden. Geen voetbaltrainingen meer, geen schoolvriendjes meer om mee af te spreken, niet op weekend naar huis … 

Personen met een handicap zien vaak hun dagelijkse routine overhoop gehaald door de Corona-maatregelen: niet meer kunnen werken in het atelier, geen uitstap meer naar de markt of de zoo… 

Ook in psychiatrische leef-units wegen de ‘in uw kot’-maatregelen op gemoed en sfeer.

Geen wonder dat gevoelens van onmacht, verdriet, boosheid of angst aanleiding zijn tot frustratie. Bij medewerkers en bij de doelgroep. Want de behoeften achter deze gevoelens worden in deze uitzonderlijke tijden niet of op een andere, nieuwe manier beantwoord.

Hoe troost je bijvoorbeeld iemand als je er anderhalve meter afstand moet van houden? Hoe leg je aan een persoon met autismespectrum uit dat haar dagen er voor een tijdje anders gaan uitzien? Hoe zorg je er voor dat frustraties een uitlaatklep vinden?

In dit stuk sta ik stil bij zaken die kunnen helpen om frustraties te (h)erkennen en te helpen ventileren voordat ze te hoog oplopen en de emotionele bom ontploft. Daarna zet ik op een rijtje hoe best te reageren op (nakende) frustratieagressie. Om te eindigen wil ik je enkele ideetjes meegeven over troosten.
  

1. Aanwezig stellen wat er is

Dat iemand met frustraties rondloopt is niet altijd goed te zien aan de buitenkant. Vaak interpreteren we bepaalde gedragingen of uitlatingen verkeerd. Daarom de suggestie om expliciet de tijd te nemen om met je groep stil te staan bij wat er in hen omgaat.

Door dagelijks 1 à 2 keer een groepsmoment te organiseren geef je de leden van de groep een duidelijk forum waar ze tijd en ruimte krijgen om te delen wat er bij hen die dag op hun mentale voorgrond staat. Ik denk hier bij voorbeeld aan de incheckronde bij Deep Democracy of aan de proactieve cirkel uit het herstelgerichte gedachtegoed.

Beide methodieken leggen de nadruk op het open delen van meningen en gedachten en ze gewoon aanwezig stellen. Dumping and sharing. Als gespreksleider kan je de focus tijdens het groepsmoment via 1 of 2 vragen richten op wat de Corona-maatregelen doen met de leden van je groep. Of over hoe ze er mee omgaan. Richtvragen kunnen zijn:

• Welke vraag houdt je op dit moment bezig?
• Wat heb jij vandaag nodig? Van wie?
• Wat is jou zorg?
• Waar verwonder jij je over?
• Wat was het eerste waar je vanochtend aan dacht toen je wakker werd?

Als je groep het qua taal moeilijk heeft kan je de groepsleden ondersteunen met de kaartjes van de Gevoelsmonsters bijvoorbeeld. Dixit-kaartjes of ander beeldmateriaal kan helpen om zaken naar boven te laten komen. Spreek je creativiteit aan. En help zo om wat druk van de emotionele ketel te nemen.
  

2. Oplopende frustratie opvangen

De frustraties rond het ‘in uw kot zitten’ en uit de dagelijkse structuur of routine gehaald te zijn, kunnen ondanks preventieve ingrepen toch oplopen en tot een uitbarsting komen. Dan is het belangrijk om gepast te reageren. Ik geef je enkele tips mee uit de Icoba-brochure ‘Reageer gepast’.
 

Haal de druk van de ketel door:

• De aandacht even af te leiden: biedt een stoel en een kop koffie aan, stel voor om naar een andere ruimte te gaan
• Omstaanders te isoleren
• Jezelf even terug te trekken of een time-out in te bouwen. Zo kan de ander wat afkoelen en kun jij je fysieke en mentale controle terugvinden.

Voorkom verdere spanningsopbouw door persoonlijk contact te maken, ruimte te geven aan emoties en mee te veren. Waarom? In de ogen van de persoon die agressief gedrag stelt is hem onrecht aangedaan. Hij zit met opgekropte emoties en spanning. Die moeten eruit. Ga daar niet tegenin en toon begrip voor de situatie. Iemand die zich begrepen voelt, maakt minder ophef. Basisregel = eerst de emoties daarna de inhoud
 

Luister open en actief:

Probeer, zolang de agressor emotioneel of boos is, niet te reageren op schelden of vloeken. Blijf rustig en neem een open houding aan. Luister open en actief om de frustratie te laten ‘ventileren’ en vertrouwen te wekken zodat jij het probleem kan analyseren en begrijpen:

• Laat de persoon uitpraten: dat voorkomt een welles-nietesgesprek en zorgt ervoor dat de emoties niet hoger oplopen
• Geraakt hij niet uit zijn woorden? Is hij moeilijk te volgen? Of herneemt hij stukken van zijn verhaal? Help hem met korte en open vragen
• Zoek de oorzaak en de achterliggende behoefte.
• Vraag om opheldering bij onduidelijkheden, zodat er geen misverstanden ontstaan.
   

Vat samen:

Is de persoon uitgeraasd? Vat zijn woorden kort samen. Zo laat je merken dat je luistert en begrip hebt voor de situatie en vermijd je dat de ander zijn boodschap met nog meer nadruk herhaalt. Toon begrip: zeg iets over de boosheid, benoem de frustratie en behoefte. Een open gesprekshouding is essentieel.
 

Voor je afrondt:

• Stel oplossingen/alternatieven voor en vraag of de persoon zelf suggesties heeft.
• Laat weten wat jij wel en niet kunt doen om het probleem te verhelpen, zo creëer je weer ruimte voor redelijkheid.
• Vraag naar de voorkeur oplossing en koppel die aan concrete afspraken, voor zover je daartoe in staat bent. Ben jij zelf niet degene die dingen kan of mag afspreken, haal er dan de persoon bij die dat wel kan en mag.
    
  

3. Troosten

Het zit diep in ons: het verlangen, de behoefte om vast genomen te worden wanneer we troost nodig hebben. Omgekeerd ook: iemand in je armen sluiten ten teken van troost. En deze diep gewortelde interactievorm valt weg nu we tot sociale afstand verplicht zijn.

Laatst hoorde ik Dirk De Wachter zeggen: “Sociale afstand is niet hetzelfde als sociale afstandelijkheid.” Je kan je emotionele betrokkenheid ook anders tonen. Hier zijn geen standaard trucs voor. De essentie is dat je je beschikbaarheid laat voelen en dat je heel goed luistert naar wat de persoon nodig heeft. Als je iets voorstelt, doe dat dan vragend. Ik denk bij voorbeeld aan:

• Zoek samen naar het ultieme troostliedje – tekst – gedicht – beeld – film… - Maak er een digitale fuif of free podium van op een vast moment in de week.
• Stel de ander voor om hem of haar een lekkere kop chocomelk, koffie, thee te maken. Schrijf een troostkaartje voor de ander en stop het hem persoonlijk toe.
• Ga elk aan weerszijde van een raam staan en leg jullie handpalmen tegen elkaar met glas ertussen.
• Knuffel eens een boom, of laat hem dragen wat nu te zwaar is om dragen. Zijn takken kunnen veel aan.
• Knutsel, teken, kleur of maak samen een gedicht rond het verdriet
• Ontwerp samen een mobiel met elk je gevoelens, je noden en je verlangens. Zoek letterlijk en figuurlijk samen naar een evenwicht.
• Maak hang- en wiegplekjes waar ze zich kunnen laten dragen. Hangmatten doen wonderen in deze tijden.
• Maak gevoelsplekken:een plek om frustratie op af te reageren, een plek waar vreugde kan gedeeld worden, een plek waar angst voluit mag stromen, een plek waar verdriet mag zijn. Geef er samen met de groep vorm aan en laat ze gaandeweg verder groeien.
• Maak een artiestenwall, zo geef je creatieve uitspattingen een boost. Ze dragen bij aan het verwerken van emoties.
• Installeer een ‘oppepperbus’, waarin oppeppers gepost kunnen worden naar mekaar.
• Laat bovenal stromen wat stromen moet, vrij van oordeel. Huilen is een natuurlijke uiting van emoties die vrijuit mogen gaan. Visualiseer dat je ze omarmt. Herken je de opluchting die komt nadat je gehuild hebt?

Ik kwam op internet de troostkoffer tegen. Een koffer die je kan uitlenen of waarvan je de tools online kan doorsnuffelen. Ze bevatten boeken, didactisch materiaal en methodieken om in te zetten om met kleuters, lagereschoolkinderen of pubers en jongvolwassenen aan de slag te gaan rond verdriet en pijn.

Je kan kinderen en jongeren ook aanmoedigen om een kijkje te nemen op www.watwat.be. Dat is een platform van meer dan 70 organisaties (denk aan Awel, Sensoa, VDAB, Publiq, Child Focus, etc.) die jongeren willen informeren en toeleiden naar advies of hulp rond tal van levensvragen. Ze hebben ook een aparte Corona-rubriek. Maar ook rubrieken rond verdriet, psychische problemen of ziek zijn.

Afsluitend wil ik je namens Icoba een stevig hart onder de riem steken om er ook in deze moeilijke tijden te kunnen staan voor jezelf en elkaar.

Wij hebben de witte vlag buiten hangen!