Nachtarbeid is alle arbeid die tussen 20 en 6 uur plaatsvindt. Werknemers die tussen 6u ’s morgens en 24u ’s avonds werken of het werk starten vanaf 5u ’s morgens voeren geen nachtarbeid uit.
Als algemeen principe schrijft de arbeidswet een verbod op nachtarbeid voor (Arbeidswet, art. 35). Toch zijn er afwijkingen die geregeld zijn bij wet, koninklijk besluit of op basis van een cao. Een werkgever die nachtarbeid wil invoeren moet daarvoor een specifieke procedure volgen in overleg met de werknemers.
Ons biologisch ritme zorgt er voor dat in een periode van 24u ons lichaam zich afwisselend in een actieve fase en rustfase bevindt. Hierdoor ontstaan er in ons lichaam veranderingen op vlak van:
Deze schommelingen bereiken een maximum overdag en een minimum ‘s nachts. We zijn dus gemaakt om overdag actief te zijn en ‘s nachts te rusten. Nacht- en shiftwerk verstoren dit ritme, want de werknemer:
Een verstoord biologisch ritme heeft verschillende gevolgen:
Naast ons biologisch ritme zijn er nog ander factoren die mee bepalen of een medewerker zich vlot aanpast aan ploegen- en nachtarbeid:
Oudere werknemers hebben het meestal moeilijker om zich aan te passen aan nachtwerk vergeleken met jongere werknemers (<45 jaar). Omdat zij over het algemeen moeilijker in slaap vallen, een minder diepe slaap ervaren en zo een verminderde slaapkwaliteit hebben.
Klik op een rol in de organisatie om alleen de tips voor leidinggevenden (rood), medewerkers (grijs) of organisaties (groen) te zien.
Een powernap voor je nachtdienst helpt je om de nachtdienst beter door te komen. Ga voor een korte dut van 15 minuten of een lange dut van ongeveer 90 minuten.
Hou tijdens je nachtdienst het klassieke 3-maaltijdenschema aan. Eet voor je nachtdienst een warme maaltijd. Tijdens je nachtdienst je ‘lunch’ en voor het slapengaan je ‘ontbijt’.
Eet tijdens de nachtdienst lichte en lekkere voeding. Vermijd daarom:
In het tweede deel van de nacht kan de aandacht al eens verslappen. Eet fruit en zuivelproducten. De natuurlijke suikers en eiwitten zorgen voor energie en houden je alert.
Licht houdt wakker en verstoort de aanmaak van het slaaphormoon. Zet daarom een zonnebril op na je nachtdienst. Slaap in een goed verduisterde slaapkamer.
Zit de laatste nachtshift erop? Ga voor een korte slaap en slaap de nacht daarop eens goed uit (meer dan 10u). Dit helpt om het biologisch ritme weer te herstellen.
Vermijd slaapmedicatie.
Stel een goede slaaphygiëne voorop:
Volg bij de opmaak van het werkrooster de wettelijke verplichtingen: tussen twee opeenvolgende diensten is een rusttijd van 11u verplicht. Een medewerker die zijn dienst om 20u beëindigt, mag pas de volgende dag om 7u aan de slag. Na meerdere nachtdiensten wordt een rustperiode van 56u aanbevolen. Deze richtlijnen zijn opgenomen in de arbeidswet van 16 maart 1971.
Zorg bij shiftwerk voor een voorwaartse rotatie: vroege, late, nacht. Achterwaartse rotatie heeft hetzelfde effect als een jetlag waardoor de vermoeidheid alleen maar vergroot.
Voorkom te lange werkreeksen: vier dagen na elkaar is het maximum.
Tijdens een nachtdienst is de arbeidsduur beperkt tot acht uur.
Communiceer de werkroosters duidelijk en op tijd zodat de medewerkers genoeg tijd hebben om hun privéleven hier op af te stemmen.
Het KB Nachtwerk legt je een aantal verplichtingen op:
De ochtendploeg begint beter niet te vroeg. Het aanvangsuur komt best overeen met het einde van de slaapperiode.
Nieuwe werknemers mogen enkel op vrijwillige basis nachtwerk uitvoeren. Bevraag dit bij aanwerving.
Werknemers van 55 jaar en ouder, die al 20 jaar nachtarbeid verrichten, hebben het recht om een arbeidsregeling zonder nachtarbeid aan te vragen. Zij moeten daarvoor- geen medische redenen inroepen.
De duur van de dienst moet in overeenstemming zijn met de fysieke en mentale vereisten van de arbeidspost.
Spoor uw werknemers aan tot een gezonde leefstijl door het opzetten van gezondheidsactiviteiten.
Volgens cijfers van de Europese gemeenschap werkt 13.2% van de Belgen in één of andere vorm van ploegenarbeid. Dat ligt lager dan het Europese gemiddelde, dat 17.3% bedraagt.
De meest voorkomende shiftsystemen zijn de alternerende vroege en late shift en het drieshiftsysteem (vroege, late, nacht).
De sectoren met veel avond- en nachtwerk zijn onder andere de gezondheidssector, politiediensten, horeca en de transportsector.
De man-vrouw verdeling blijkt ongeveer gelijk te zijn (17% werkt in ploegen). Tot slot valt het op dat het aantal ploegenarbeiders afneemt met de leeftijd.
Wat weet jij over gezondheid en nachtarbeid? Op de website nachtarbeid vind je een quiz terug.
Meer weten? De brochure ‘wegwijs in de nachtarbeidsreglementering en de vermindering van ongemakken’ van FOD WASO helpt je verder op weg.
Download fileDe SERV bracht een brochure uit over gezondheid en sociaal leven in ploegenarbeid.
Download file